KOT Z IRIOMOTE
Gatunek ten został odkryty dla nauki bardzo późno, bo dopiero w 1965 roku. Pierwsze okazy tych kotów zostały zdobyte przez profesora Tetsuo Takarę z Uniwersytetu Riukiu oraz pisarza-przyrodnika Yukio Togawę, który w tym celu osobiście udał się na wyspę Iriomote. Naukowego opisu kota z Iriomote dokonał w 1967 roku Yoshinori Imaizumi z Narodowego Muzeum Naukowego w Tokio, na podstawie trzech skór i sześciu czaszek. Pomiary tych okazów wykazały tak wyraźne odrębności w porównaniu z innymi gatunkami kotów, że Imaizumi uznał kota z Iriomote za jedynego przedstawiciela osobnego, nie opisanego dotąd rodzaju i nadał mu nazwę Mayailurus iriomotensis. Późniejsze dokładne badania wykazały, że wszystkie cechy zidentyfikowanego przez niego gatunku spotyka się również u niektórych kotów bengalskich. Badania molekularne potwierdziły później, że kot z Iriomote jest blisko spokrewniony z kotem bengalskim. Oddzielił się jednak od niego już ok. 200 000 lat temu, w czasie gdy archipelag Riukiu został odizolowany od kontynentu azjatyckiego. Trudno jednak wyłącznie na tej podstawie jednoznacznie stwierdzić, czy kot z Iriomote jest już rzeczywiście odrębnym gatunkiem, czy też tylko podgatunkiem bardzo pospolitego kota bengalskiego.
Wyznajemy pogląd, iż kota z Iriomote należy traktować jako samodzielny gatunek, ponieważ żyje on w całkowitej izolacji i charakteryzuje się niepowtarzalnym wyglądem, a także zupełnie swoistą ekologią.
Zasięg występowania gatunku ograniczony jest tylko do jednej niewielkiej wyspy Iriomote o powierzchni niespełna 300 km2. Jest to najdalej na południe i zachód wysunięta wyspa należącego do Japonii archipelagu Riukiu, oddalona o 200 km na wschód od Tajwanu.
Długość tułowia wraz z głową wynosi 50-60 cm, długość ogona – 20-30 cm; wysokość ok. 30 cm; ciężar 3-4,5 kg.
Na ciemnym brunatnoszarym tle widnieją cętki uszeregowane w podłużne rzędy i zlewające się gdzieniegdzie w smugi; wzdłuż wierzchu głowy i karku biegnie 5-7 prążków kończących się przed barkami. Uszy kota z Iriomote są zaokrąglone, a na ich tylnej stronie widnieje duża biała plama. Kot z Iriomote wielkością przypomina kota domowego. Ma dość wydłużony tułów, niewysokie nogi i stosunkowo krótki ogon, stanowiący ok. 30% długości ciała. Czaszka kotów z Iriomote jest bardzo podobna do czaszki kotów bengalskich, ale różni się od nich m.in. wyjątkowo małymi puszkami słuchowymi i brakiem pierwszego, górnego zęba przedtrzonowego.
Ruja u kotów z Iriomote przebiega głównie od lutego do kwietnia, ale nie jest ograniczona wyłącznie do tego okresu ze względu na podzwrotnikowy klimat wyspy. Ciąża trwa przypuszczalnie około dwóch miesięcy, podobnie jak u kotów bengalskich. Porody następują przeważnie od kwietnia do czerwca. W miocie rodzi się najczęściej jedno, a maksymalnie dwoje młodych. Kocięta ssą przez dwa do trzech miesięcy, ale mięso jedzą co najmniej na miesiąc przed zakończeniem karmienia mlekiem. Samodzielność uzyskują w wieku około 4-5 miesięcy. Mogą żyć co najmniej 10 lat, gdyż taki wiek osiągnął osobnik w zoo na Okinawie.
Koty z Iriomote żywią się przede wszystkim jaszczurkami, płazami i ptakami. Ponadto zjadają szczury i nietoperze („lisy latające”) oraz wiele gatunków owadów (głównie świerszcze), przy czym te ostatnie stanowią niewielki procent masy zjadanego pokarmu. Łowią także ryby, krewetki i kraby, za którymi potrafią nurkować.
Naturalnym środowiskiem życia tych kotów są podzwrotnikowe lasy deszczowe porastające niższe partie gór, do wysokości 150 m n.p.m. oraz lasy namorzynowe występujące na brzegu wyspy i w ujściach rzek. Żyją samotnie. Ich areały osobnicze są nieduże – zajmują od 2 do 6 km2. Terytoria osobników tej samej płci, szczególnie samic, najczęściej nie nakładają się na siebie. Rewiry samców mogą niekiedy nakładać się w znacznym stopniu. Samice prowadzą bardziej osiadły tryb życia niż samce. Samce często po okresie trzech-czterech lat utrzymywania stałego terytorium opuszczają je przypuszczalnie na skutek konkurencji z młodszymi osobnikami. Aktywne są głównie w nocy, dobrze pływają i dobrze wspinają się na drzewa, ale polują na ziemi. Poruszają się bardzo powoli, penetrując dokładnie teren w poszukiwaniu pokarmu; pokonują w ciągu doby najczęściej 2-4 km. Odpoczywają w gęstych zaroślach. Samice mogą ukrywać swoje młode w dziuplach drzew.
Z uwagi na niezwykle ograniczony zasięg występowania i niewielką liczebność populacji (około 100 osobników) kot z Iriomote jest najbardziej zagrożonym gatunkiem kotów na świecie. Wkrótce po jego odkryciu został on uznany przez rząd japoński za Narodowy Pomnik Przyrody. Utworzono również na wyspie park narodowy i rezerwat przyrody, ale ich granice obejmują głównie górzyste wnętrze wyspy, gdzie prawdopodobnie żyje znacznie mniej kotów niż na terenach nizinnych. Mimo iż około 90% powierzchni wyspy jest pokryte lasami, a ludność skupia się tylko na jej obrzeżach, najbardziej sprzyjające środowiska dla kotów są zajmowane pod uprawę ryżu i trzciny cukrowej. Dodatkowym zagrożeniem jest rozbudowa drogi przecinającej ich siedliska – wiele kotów ginie pod kołami samochodów. Istnieje również obawa, że bardzo istotny wpływ na przetrwanie kotów z Iriomote mogą mieć występujące na wyspie koty domowe. Ich obecność powoduje nie tylko konkurencję o zasoby środowiska, ale stwarza przede wszystkim zagrożenie przeniesienia niebezpiecznych chorób.
O realności takiego zagrożenia świadczy fakt, iż u jednego z przebadanych kotów domowych wykryto niedawno koci wirus niedoboru odporności FIV (ang.: feline immunodeficiency virus). Przeniesienie i rozprzestrzenienie się tego wirusa w jedynej populacji kotów z Iriomote może szybko doprowadzić do jej całkowitej zagłady.