ŻBIK (SENSU STRICTO), ŻBIK EUROPEJSKI
Zasiedla południową i środkową Europę łącznie ze Szkocją, Kaukaz i Azję Mniejszą. W Polsce żbiki występują na Podkarpaciu i w Karpatach, chociaż istnieje przypuszczenie, że mogą to być mieszańce z kotami domowymi.
Długość tułowia wraz z głową wynosi 37-90 cm, długość ogona – 21-40 cm. Samce ważą średnio 5 kg, a samice 3,5 kg.
Futro jest gęste i długowłose, tło żółtawo-szare, na grzbiecie ciemniej szare, pod spodem żółtawe do kremowego, bródka i podgardle białe. Wzdłuż głowy i karku biegnie 4-5 ciemnych prążków. Ciemna, niewyraźna pręga biegnie również od środka grzbietu do nasady ogona (nie łączy się ona z poprzecznymi pręgami na ogonie, jak u kotów domowych). Na bokach ciała występuje do dwunastu pręg poprzecznych. Dwie lub trzy pręgi znajdują się na przednich nogach, a około sześciu na tylnych. Na ogonie może występować do sześciu pręg, ale tylko trzy są wyraźnie widoczne. Czubek ogona jest czarny. Na tylnych nogach, między opuszką a piętą, futro jest czarne. Nos jest zawsze cielistoczerwonawy, zębów jest 30.
Żbiki bardzo przypominają pręgowane koty domowe, są od nich jednak z reguły większe, mocniej zbudowane, mają szerszą głowę, względnie wyższe kończyny i krótszy, bardzo szeroki, obficie owłosiony i tępo zakończony ogon. Ich pręgi są rzadziej rozmieszczone, szersze i bardziej ciągłe – u kotów domowych wykazują one tendencję do rozpadania się na cętki. Ponadto cechami wyróżniającymi żbików są czarne opuszki podeszwowe i żółte tęczówki.
Okres rui przypada na styczeń-marzec. Porody następują przeważnie w maju po 63-68 dniach ciąży. W miocie rodzi się troje lub czworo młodych, z których każde waży około 120-165 g; ssą 6-7 tygodni. W obecności samców ruja trwa od 2 do 6, a wyjątkowo do 8 dni. Kocięta przychodzą na świat w gnieździe urządzonym przez matkę w dziupli, pod wykrotem, w skalnej grocie bądź w opuszczonej norze lisa lub borsuka. Proporcja płci jest przy narodzinach mniej więcej wyrównana z nieznaczną przewagą samców. Oczy otwierają się młodym w 9-10 dniu życia. W 4-5 tygodniu zaczynają wychodzić z gniazda i bawić się ze sobą lub z matką, która zaczyna im przynosić żywą zdobycz. W wieku około 3 miesięcy zaczynają towarzyszyć matce w polowaniach, czyniąc użytek z umiejętności nabytych w zabawach, na przykład skradania się do zdobyczy. Mniej więcej w wieku 5 miesięcy młode usamodzielniają się i rozpraszają. Śmiertelność wśród młodzieży jest duża, zwłaszcza między drugim a czwartym miesiącem życia. W ciągu roku samica wydaje na świat jeden miot, a tylko wyjątkowo dwa. Samce nie biorą udziału w odchowie potomstwa.
Dojrzałość płciową samce osiągają w wieku 9-10 miesięcy, samice w wieku mniej więcej roku. Żbiki mogą żyć około 15 lat. Zasadniczym pokarmem żbików są gryzonie, ale na obszarach, gdzie występuje duże zagęszczenie królików (np. w Hiszpanii lub w Szkocji), mogą one również stanowić podstawę diety żbików. Rzadziej polują na ptaki, płazy i gady.
Polują z reguły wędrując i poszukując aktywnie zdobyczy. Gdy polują na króliki, zwykle czyhają na nie przy ich norach. Oszacowano, że żbiki muszą spędzać od siedmiu do dziewięciu godzin dziennie na polowaniu, aby zaspokoić swoje potrzeby pokarmowe. Są bardzo efektywne w łowieniu drobnych ssaków – ponad 60% ich ataków jest skutecznych. Ich wydajność łowiecka spada jednak w okresie letnim, gdy gryzonie występują obficiej. Podobnie jak wiele innych kotów – większe ofiary (np. króliki) ukrywają w gęstych zaroślach i przysypują ściółką, a małe zjadają na miejscu. Niewykluczone, iż niekiedy ukrywają swoją zdobycz w gałęziach drzew -podobnie jak lamparty.
Żbiki żyją pojedynczo na terenach lesistych, przeważnie obfitujących w skały. Gdzieniegdzie, na przykład w Szkocji, zamieszkują bezleśne tereny skalistych gór, gdzie indziej zarośla (np. makię na obszarach śródziemnomorskich), bagna i wrzosowiska. Mogą zatem przystosowywać się do różnych warunków środowiska, ale tylko do pewnych granic.
Żbiki są najbardziej aktywne między zmierzchem a świtem. W czasie nocnych wędrówek pokonują polując około 10 km. W dzień wypoczywają w gęstych zaroślach lub młodnikach. Niekiedy są aktywne również w ciągu dnia, zwłaszcza na obszarach niezamieszkanych przez ludzi. Samce strzegą swych terytoriów o powierzchni 0,3-6 km2 przed innymi kocurami, ale nieraz wychodzą poza ich granice w poszukiwaniu zdobyczy lub samic w porze godowej. W obrębie swego rewiru chodzą określonymi ścieżkami, znakując rozmaite miejsca moczem. Terytoria samic również nie nakładają się na siebie, natomiast w rewirze samca może znajdować się od 3 do 5 rewirów samic.
W czasie rui samce i samice często chodzą i polują razem. Obserwowano również pojedyncze samice, za którymi podążało kilka samców. Może tak się zdarzać w miejscach, gdzie nakładają się areały samców. Mimo że żbiki są zręcznymi wspinaczami, chodzą i polują na ziemi.
Żbiki zostały wytępione na większości obszarów Europy między XVII a XX wiekiem, ponieważ uznano je za szkodniki, a także zabijano dla futer. Począwszy od lat dwudziestych, zaczęły ponownie kolonizować niektóre kraje (Belgię, Czechy, Słowację, Francję, Niemcy, Szwajcarię i Wielką Brytanię). Obecnie głównym zagrożeniem jest dla nich przede wszystkim fragmentacja naturalnych siedlisk, gęsta sieć dróg (główną przyczyną śmierci są kolizje z samochodami), a także możliwość przekazywania chorób przez koty domowe. Żbiki mogą swobodnie krzyżować się z kotami domowymi. Istnieje nawet opinia, że w Europie „czyste” żbiki już od dawna nie istnieją. Znaczenie tego zjawiska jest jednak kontrowersyjne, ponieważ nie wiadomo na przykład, od jak dawna dochodzi do krzyżowania się żbików z kotami domowymi. Mogło to się zdarzać już 2000 lat temu, po wprowadzeniu kotów domowych do Europy przez Rzymian. Poza tym do dziś nie ma pewności, czy koty domowe należy traktować jako podgatunek Felis silvestris, czy też jako odrębny gatunek. W pierwszym przypadku hybrydyzacja nie miałaby większego znaczenia, w drugim mogłaby rzeczywiście zagrażać genetycznej jednorodności gatunku.
W Polsce i w wielu innych krajach żbiki podlegają całkowitej ochronie. Od 1985 roku w Bawarii prowadzi się – jak się zdaje, z powodzeniem – akcję reintrodukcji żbików do środowisk, w których występowały przed wytępieniem.