RYŚ IBERYJSKI, RYŚ CĘTKOWANY
Ryś iberyjski został opisany w 1827 roku przez Temmincka. W późniejszym okresie kilkakrotnie kwestionowano jego odrębność taksonomiczną, zaliczając go do rysiów eurazjatyckich. Jednakże zarówno szczegółowe pomiary czaszki, jak i badania genetyczne wykazały, że ryś iberyjski stanowi osobny gatunek. W plejstocenie oba gatunki występowały jednocześnie w środkowej Europie, co świadczy o tym, iż się nie krzyżowały. Zasięg występowania rysia iberyjskiego (cętkowanego) dawniej rozciągał się na cały Półwysep Iberyjski, jednakże w ciągu ostatnich 200 lat, wskutek gwałtownego przyrostu liczebnego ludności i degradacji środowiska, gatunek ten zredukowany został do dziewięciu izolowanych od siebie populacji. Cała populacja rysiów iberyjskich szacowana jest na mniej więcej 1100 osobników, z których około 50% stanowi jedna populacja żyjąca w górach Sierra Morena. Rysie iberyjskie są dwukrotnie mniejsze od eurazjatyckich. Długość tułowia wraz z głową wynosi 75-100 cm, długość ogona -12-13 cm; wysokość 45-50 cm; ciężar do 9-14 kg (samce średnio 13 kg, samice 9 kg). Ubarwienie tła jest szarożółte lub brązowawe, a cętki i prążki wyraźniejsze niż u rysia eurazjatyckiego, ciemnobrązowe do czarnych; biegną po bokach ciała w wielu równoległych rzędach. U niektórych osobników wszystkie cętki są drobne i gęsto, równomiernie rozmieszczone. U innych są zróżnicowanej wielkości – większe występują na grzbiecie i łopatkach, a mniejsze na bokach ciała – i mogą się wydłużać w linie. Czas trwania ciąży wynosi około 60 dni. W miocie rodzi się dwoje do czworga młodych. Okres porodów jest rozciągnięty w czasie, ale szczyt przypada na marzec-kwiecień. Młode stają się niezależne w wieku 7-10 miesięcy. Samice osiągają dojrzałość płciową przed ukończeniem pierwszego roku, ale pierwszy poród zwykle następuje dopiero po zajęciu stałego, niezależnego terytorium, co w przegęszczonej populacji może nastąpić dopiero w wieku pięciu lat. Samce dojrzewają później, swoje stałe terytorium są w stanie wywalczyć w wieku 4-7 lat i wtedy prawdopodobnie po raz pierwszy biorą udział w rozrodzie. Na wolności mogą żyć do 14 lat. Rysie iberyjskie różnią się zasadniczo od eurazjatyckich pod względem ekologii. Zamieszkują krzaczaste środowisko śródziemnomorskiej makii i odżywiają się przede wszystkim królikami. Zimą, gdy liczebność królików spada, zaczynają polować na daniele oraz młode jelenie i muflony. Od marca do kwietnia ich ofiarami padają często dzikie kaczki.
Tak jak inne rysie, prowadzą zasadniczo samotniczy tryb życia. Niekiedy jednak młode osobniki, które już opuściły matkę, ale wciąż przebywają w jej rewirze, mogą uczestniczyć we wspólnych posiłkach. Samce i samice zajmują nieduże terytoria o podobnej wielkości, około 20 km2. W związku z tym rewir samca najczęściej pokrywa w całości obszar użytkowany tylko przez jedną samicę. W populacji zamieszkującej Park Narodowy Dońana w Hiszpanii rewiry osobników tej samej płci również częściowo (w 15-25%) zachodziły na siebie. W odróżnieniu od innych kotów, rysie iberyjskie często walczą o wspólnie użytkowane obszary; odnotowano nawet przypadki śmierci w wyniku odniesionych ran. Takie zachowanie i sposób organizacji przestrzeni są prawdopodobnie związane z całkowitą izolacją populacji przez tereny rolnicze, które stanowią dla rysiów barierę nie do przebycia. Młode osobniki nie mogą więc opuszczać rodzinnych stron, co prowadzi do przegęszczenia populacji i wzrostu agresji.
Są aktywne głównie w nocy, a szczyt ich aktywności przypada na porę zmierzchu i świtu. W czasie całej doby przechodzą trasę długości około 7 km, przy czym samce pokonują nieco dłuższe dystanse niż samice. Rysie iberyjskie są jednym z najbardziej zagrożonych gatunków kotów. Gatunek ten jako jedyny został zaliczony do pierwszej kategorii zagrożenia w globalnym rankingu IUCN. Populacja tych kotów zmniejszyła się drastycznie od lat sześćdziesiątych z powodu niszczenia środowiska i epidemii myksomatozy wśród królików. Obecnie podstawowym problemem przetrwania rysiów iberyjskich jest rozczłonkowanie ich populacji na małe, izolowane od siebie fragmenty. Ocenia się, że tylko jedna spośród dziewięciu populacji jest obecnie na tyle duża, aby zapewnić sobie długotrwałe istnienie. Rysie w dalszym ciągu są intensywnie tępione przez kłusowników i często giną pod kołami samochodów.