RYŚ, RYŚ EUROAZJATYCKI
Gatunek opisany został w 1758 roku przez Karola Linneusza, który nadał mu nazwę Felis lynx. Później jednak stwierdzono na podstawie pomiarów czaszek i uzębienia, że wszystkie cztery gatunki rysiów (ryś eurazjatycki, kanadyjski, rudy i iberyjski) bardzo wyraźnie różnią się od pozostałych kotów, więc zaliczono je do odrębnego rodzaju Lynx. Ich odmienność potwierdziły również molekularne badania genetyczne. Jednocześnie wykazano, że zróżnicowanie między poszczególnymi rysiami jest tak duże, iż należy uznać je za osobne gatunki. Dawniej sądzono, że do rysiów należy zaliczać również karakale, ze względu na zewnętrzne podobieństwo, ale badania molekularne wykazały ich całkowitą odrębność.
„Ryś” jest wyrazem prasłowiańskim. W innych językach „r” zmieniono w „I” i tak powstał litewski luszis, niemiecki Luchs, grecki Lynks, zlatynizowany na Lynx. Zapis z 1500 roku podaje dla tego kota nazwę rysiec, ale nazwą tą od XIV do XVII wieku określano lamparta. W starożytności kojarzono rysia – Lynks – z mitologicznym Lynkeuszem, uczestnikiem wyprawy Argonautów, który odznaczał się tak znakomitym wzrokiem, że widział na wskroś murów i ścian z drewna. Z tej niewątpliwie przyczyny w dawnej polszczyźnie rysia nazywano też ostrowidzem.
Pierwotnie ryś – zanim został silnie przetrzebiony w ciągu ostatnich 200 lat – zamieszkiwał Eurazję od Pirenejów po Kamczatkę, od Bałkanów po Skandynawię, od Turcji po Kaszmir i Tybet. Obecnie jego zasięg zmniejszył się o obszary zachodniej Europy. Najdalej na zachód wysunięte są małe wyspowe populacje we francuskich Pirenejach, ale autentyczność doniesień na ich temat podawana jest w wątpliwość, gdyż mogą one dotyczyć rysiów iberyjskich. Zwarty zasięg naturalnego występowania rysiów w Europie zaczyna się od wschodniej Polski i Skandynawii. Ponadto izolowane populacje występują w Karpatach, Macedonii i Turcji. Od lat siedemdziesiątych zasięg rysiów w Europie ponownie uległ zwiększeniu, m.in. w wyniku ich reintrodukcji (powtórnego osiedlenia przez człowieka) w Szwajcarii, Austrii, Czechach, Francji i Słowenii. Po zaprzestaniu masowego tępienia rysiów w Skandynawii zaczęły się one rozprzestrzeniać poza koło podbiegunowe, gdzie dotąd nigdy nie występowały. Cztery podgatunki rysia eurazjatyckiego rozsiedlone są następująco: Lynx lynx lynx – forma typowa, zamieszkuje Eurazję aż po Jenisej, a także Bałkany i Skandynawię; L.l. wrangeli – ryś Wrangla – zasiedla Syberię na wschód od rzeki Jenisej; L.l. orientalis – ryś wschodni – występuje w Azji Mniejszej, na Kaukazie, w północnym Iranie i w Afganistanie; L.l. isabellinus – ryś izabelowaty – zamieszkuje Kaszmir i Tybet, ku północy sięgając po góry Tienszan i Ałtaj. W Polsce żyje w Karpatach i lasach północno-wschodniej części kraju.
Ryś eurazjatycki osiąga największe rozmiary spośród wszystkich przedstawicieli tego rodzaju. Długość tułowia wraz z głową wynosi 80-110 cm, długość ogona – 15—25 cm; wysokość 50-75 cm; ciężar 15-38 kg. U rysiów bałkańskich ubarwienie tła futra bywa latem złotobrązowe z odcieniem dobrze wysyconej czerwieni, a u rysiów z północnej Syberii i wysokich gór zimowa szata ma kolor żółtawej szarości. Deseń futra rysiów jest bardzo różny. Wyodrębnia się trzy rodzaje deseniu: cętkowane, pręgowane (przy czym pręgi są krótkie i biegną ukośnie wzdłuż ciała) i bez wzoru. W jednej populacji, a nawet w tym samym miocie, mogą występować osobniki o różnym deseniu, ale intensywnie cętkowane rysie spotyka się najczęściej na południu Europy, w Turcji i na Kaukazie. Głowa jest krągła, oblicze okalają obfite bokobrody, uszy są długie, spiczaste, zakończone czarnymi pędzelkami, od tyłu ciemne do czarnych, każde z jasną lub białą plamą, taką jak u rodzaju Prionailurus. Bokobrody tworzą kryzę o dwóch szpicach u podgardla; może się ona straszyć albo przypłaszczać i funkcjonuje jako narząd sygnalizacji społecznej. Ogon jest krótki, ale jego czarne zakończenie ma również pewne znaczenie sygnalizacyjne. Nie jest ono jednak tak istotne jak u wielu innych gatunków kotów, których długie ogony stanowią wyraziste sygnalizatory nastrojów.
Gęste zimowe futro rysia sprawia, że jego ciało wydaje się krępe i masywne; w rzeczywistości jest raczej smukłe. Ryś ma wysokie, mocne nogi o szerokich podeszwach. Zimą łapy obrastają gęstym futrem, co zwiększa ich powierzchnię i ułatwia poruszanie się po śniegu. Głosy rysiów przypominają głosy kotów domowych, są jednak donośniejsze i bardziej chrypliwe.
Ciąża trwa 67-74 dni, w miocie rodzi się jedno-czworo młodych, wyjątkowo sześcioro. Kocięta ważą po urodzeniu około 290 g, otwierają oczy między 10 a 17 dniem życia, zaczynają chodzić między 24 a 30 dniem. Ssą do wieku 3-6 miesięcy, ale stały pokarm zaczynają pobierać już między 4 a 7 tygodniem życia. Samodzielność uzyskują w wieku 9-11 miesięcy. Samce dojrzewają płciowo w wieku 1,5-2,5 lat, a samice w wieku od 9 miesięcy do 1,5 roku.